کد مطلب:312361 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:215
عالم ذر
در قرآن كریم آمده است:
و اذ اخذ ربك من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم و اشهدهم علی انفسهم ألست بربكم قالوا بلی شهدنا أن تقولوا یوم القیمة انا كنا عن هذا غافلین [1] .
[ صفحه 228]
و هنگامی كه پروردگار تو از پشت فرزندان آدم ذریه ی آن ها را برگرفت و آنان را بر خودشان گواه ساخت كه آیا من پروردگار شما نیستم. همگان گفتند: آری، شهادت می دهیم. و این برای آن است كه در روز قیامت نگویید ما از این غافل بودیم.
از این كلام خداوند چنین استفاده می شود كه انسان، پیش از حضور در جهان مادی از مرحله ای (نشئه ای) دیگر گذر كرده است. وی در این مرحله، موجودی دارای نفس (حقیقت) بوده كه به پرودرگار خویش آگاهی داشته است، زیرا خداوند او را گواه بر خود او گرفته (اشهد هم علی انفسهم) و او نیز اعتراف به ربوبیت خداوند كرده است. امام باقر (ع) این نكته را در پاسخ زرارة كه پیرامون همین آیه سوال كرده، چنین بیان فرموده است:
اخرج الله من ظهر آدم ذریته الی یوم القیامة فخرجوا [و هم] كالذر فعرفهم نفسه و أراهم نفسه و لولا ذلك ما عرف احد ربه و ذلك قوله: و لئن سألتهم من خلق السموات و الارض لیقولن الله [2] .
خداوند ذریه ی آدم تا روز قیامت را از پشت او برآورد. آنان هم به مانند ذره برآمدند. خداوند خویشتن را به آنان شناساند و خود را به آن ها نمایاند. اگر این نبود، هیچ كس پروردگارش را نمی شناخت. و این همان سخن خداوند است كه فرمود: و اگر از آنان بپرسی چه كسی آسمان ها و زمین را آفرید، می گویند الله.
اعتراف آدمی، در عالم ذر، به ربوبیت خداوند حجتی است كه پروردگار در مرحله ای دیگر از حیات انسان، یعنی در قیامت، بدان استشهاد می كند. این نكته از بخش پایانی آیه استفاده می شود:
ان تقولوا یوم القیمة انا كنا عن هذا غافلین أو تقولوا انما اشرك اباؤنا من قبل و كنا ذریة من بعدهم [3] .
[ صفحه 229]
كه در روز قیامت بگویید ما از این غافل بودیم، یا بگویید پدرانمان پیش تر مشرك شده بودند و ما پس از آنان ذریه و نسلشان بودیم.
از سوی دیگر، از تعبیر آیه (و اذ اخذ ربك) كه با فعل ماضی بیان شده معلوم می شود عالم ذر (میثاق ألست) مرحله ای از حیات دنیایی انسان و بخشی از سیر مادی از او نیست، بلكه عالمی قبل از عالم دنیا و مرتبه ای پیش از آفرینش مادی اوست.
پس از بررسی روایات فراوانی كه در این زمینه (عالم ذر) وجود دارد، معلوم می شود: مؤمن و كافر در این مرحله از آفرینش، گذشته از اعتراف به ربوبیت خداوند، اقرار به رسالت پیامبر - صلی الله علیه و آله - و ولایت ائمه (ع) نیز كرده اند [4] به یك نمونه از این روایات گرانسنگ بنگرید:
كان ابوجعفر (ع) یقول: ان الله اخذ میثاق شیعتنا بالولایة و هم ذر یوم اخذ المیثاق علی الذر لاقرار له بالربوبیة و لمحمد بالنبوة [5] .
امام باقر (ع) می فرمود: خداوند در روزی كه از ذر میثاق و اقرار به ربوبیت خود و پیامبری محمد (ص) گرفت، از شیعیان ما نیز - كه ذر بودند - میثاق ولایت گرفت.
بر این اساس تمامی انسان ها نه تنها در آغازین مراحل خلقت خود، پروردگار خویش را شناخته اند، بلكه رسول گرامی اسلام و اهل بیت پاك او - صلوات الله علیهم اجمعین - را نیز درك كرده اند. در این میان، اهل بیت و اصحاب امام حسین (ع)، به ویژه حضرت ابوالفضل (ع)، این یاوران دیر آشنای حسین (ع)، از ابتدای آفرینش خود دل به
[ صفحه 230]
سیدالشهدا (ع) بسته اند و رسول خدا (ص) نیز از دلدادگی آنان به حسین (ع) خبر داده است. چه مبارك سحری بوده كه این پاكان الهی، نام خویش را در دفتر شهیدان عاشورایی نگاشته اند و بعد از آن هر چه استاد ازل گفت، گفته اند و آنچه او خواست، انجام داده اند.
و اذ اخذ ربك من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم و اشهدهم علی انفسهم ألست بربكم قالوا بلی شهدنا أن تقولوا یوم القیمة انا كنا عن هذا غافلین [1] .
[ صفحه 228]
و هنگامی كه پروردگار تو از پشت فرزندان آدم ذریه ی آن ها را برگرفت و آنان را بر خودشان گواه ساخت كه آیا من پروردگار شما نیستم. همگان گفتند: آری، شهادت می دهیم. و این برای آن است كه در روز قیامت نگویید ما از این غافل بودیم.
از این كلام خداوند چنین استفاده می شود كه انسان، پیش از حضور در جهان مادی از مرحله ای (نشئه ای) دیگر گذر كرده است. وی در این مرحله، موجودی دارای نفس (حقیقت) بوده كه به پرودرگار خویش آگاهی داشته است، زیرا خداوند او را گواه بر خود او گرفته (اشهد هم علی انفسهم) و او نیز اعتراف به ربوبیت خداوند كرده است. امام باقر (ع) این نكته را در پاسخ زرارة كه پیرامون همین آیه سوال كرده، چنین بیان فرموده است:
اخرج الله من ظهر آدم ذریته الی یوم القیامة فخرجوا [و هم] كالذر فعرفهم نفسه و أراهم نفسه و لولا ذلك ما عرف احد ربه و ذلك قوله: و لئن سألتهم من خلق السموات و الارض لیقولن الله [2] .
خداوند ذریه ی آدم تا روز قیامت را از پشت او برآورد. آنان هم به مانند ذره برآمدند. خداوند خویشتن را به آنان شناساند و خود را به آن ها نمایاند. اگر این نبود، هیچ كس پروردگارش را نمی شناخت. و این همان سخن خداوند است كه فرمود: و اگر از آنان بپرسی چه كسی آسمان ها و زمین را آفرید، می گویند الله.
اعتراف آدمی، در عالم ذر، به ربوبیت خداوند حجتی است كه پروردگار در مرحله ای دیگر از حیات انسان، یعنی در قیامت، بدان استشهاد می كند. این نكته از بخش پایانی آیه استفاده می شود:
ان تقولوا یوم القیمة انا كنا عن هذا غافلین أو تقولوا انما اشرك اباؤنا من قبل و كنا ذریة من بعدهم [3] .
[ صفحه 229]
كه در روز قیامت بگویید ما از این غافل بودیم، یا بگویید پدرانمان پیش تر مشرك شده بودند و ما پس از آنان ذریه و نسلشان بودیم.
از سوی دیگر، از تعبیر آیه (و اذ اخذ ربك) كه با فعل ماضی بیان شده معلوم می شود عالم ذر (میثاق ألست) مرحله ای از حیات دنیایی انسان و بخشی از سیر مادی از او نیست، بلكه عالمی قبل از عالم دنیا و مرتبه ای پیش از آفرینش مادی اوست.
پس از بررسی روایات فراوانی كه در این زمینه (عالم ذر) وجود دارد، معلوم می شود: مؤمن و كافر در این مرحله از آفرینش، گذشته از اعتراف به ربوبیت خداوند، اقرار به رسالت پیامبر - صلی الله علیه و آله - و ولایت ائمه (ع) نیز كرده اند [4] به یك نمونه از این روایات گرانسنگ بنگرید:
كان ابوجعفر (ع) یقول: ان الله اخذ میثاق شیعتنا بالولایة و هم ذر یوم اخذ المیثاق علی الذر لاقرار له بالربوبیة و لمحمد بالنبوة [5] .
امام باقر (ع) می فرمود: خداوند در روزی كه از ذر میثاق و اقرار به ربوبیت خود و پیامبری محمد (ص) گرفت، از شیعیان ما نیز - كه ذر بودند - میثاق ولایت گرفت.
بر این اساس تمامی انسان ها نه تنها در آغازین مراحل خلقت خود، پروردگار خویش را شناخته اند، بلكه رسول گرامی اسلام و اهل بیت پاك او - صلوات الله علیهم اجمعین - را نیز درك كرده اند. در این میان، اهل بیت و اصحاب امام حسین (ع)، به ویژه حضرت ابوالفضل (ع)، این یاوران دیر آشنای حسین (ع)، از ابتدای آفرینش خود دل به
[ صفحه 230]
سیدالشهدا (ع) بسته اند و رسول خدا (ص) نیز از دلدادگی آنان به حسین (ع) خبر داده است. چه مبارك سحری بوده كه این پاكان الهی، نام خویش را در دفتر شهیدان عاشورایی نگاشته اند و بعد از آن هر چه استاد ازل گفت، گفته اند و آنچه او خواست، انجام داده اند.
[1] اعراف: 172.
[2] تفسير العياشي، ج 2، ص 40، ح 111.
[3] اعراف: 172، 173.
[4] در بين مفسران و انديشمندان اسلامي درباره ي اصل وجود عالم ذر و كيفيت آن (مادي، مجرد) و چگونگي اشهاد و تكلم ذريه ي آدم در آن عالم، بحث هاي گوناگوني مطرح است كه در اين نوشتار تنها به آنچه به صراحت از آيات و روايات قابل برداشت است و دانشمندان اسلامي تا حد زيادي بر آن اتفاق دارند، بسنده كرده ايم، براي توضيح بيشتر نگاه كنيد به: الميزان، ج 8، ص 306 به بعد، و نيز به تفسيرهاي روايي مانند العياشي، البرهان و نورالثقلين ذيل آيه ي 172 از سوره ي اعراف.
[5] الكافي، ج 1، ص 438. در همين زمينه بنگريد به: الكافي، ج 1، ص 413 و ص 426.